www.albaniantime.ca

KURIOZITET MJEKSOR

Për sa kohë mundet truri të qëndrojë pa oksigjen?
 

Një fëmijë është gjetur në një liqen të ngrirë. Teorikisht fëmija ishte i mbytur prej 40 minutash. Mjekët mendojnë se ata ende mund t’a kthejnë në jetë me pak ose aspak dëmtime të trurit. Para disa kohësh mendohej se qelizat e trurit fillonin të vdisnin 4 minuta pas mosfurnizimit me oksigjen. Sot, pas disa rasteve të të paspjegueshme të mbijetesës, mjekët nuk janë aq të sigurtë se truri mund të vdesë aq shpejt; ‘ai vetëm provon’ka thënë një kirurg.

Refleksi i zhytjes në ujë ndihmon shumë për të shpëtuar nga mbytja. Kur koka futet në ujë të ftohtë, i ftohti stimulon reagimin e reflekseve dhe për këtë arsye metabolizmi ngadalësohet, kështu që truri dhe organet e tjera jetësore kanë më pak nevojë për oksigjen se zakonisht. (Ulja e temperaturës së trupit është një formë që përdoret në neurokirurgji, pikërisht sepse me uljen e temperaturës metabolizmi i trupit ngadalësohet). Gjithashtu, gjaku rishpërndahet nga këmbët e krahët në tru dhe organe të tjera që kanë më shumë nevojë për oksigjen. Sikurse reflekset zhduken kur koka është jashtë ujit, tentimi për të kthyer të mbyturin në jetë duhet të fillojë në të njëjtin moment që nxirret nga uji.

Faktin që tempëratura e ulët redukton nevojshmërinë e të gjithë organeve për oksigjen është provuar edhe nga kirurgjia e trapianteve. Në fakt, ortopedikët e specializuar në zëvendësimin e pjesëve të arteries rekomandojnë që pjesët zëvendësuese duhet të vijnë të konservuara – pas një pastrimi rrënjësor – në një thes plastik të mbushur me akull dhe i mbyllur hermetikisht. Kështu pjesët e zëvendësuara të arteries funksionojnë pas 6-12 orë pas operacionit.

-A jemi të programuar për të vdekur në një moshë të caktuar?

 Periodikish gazetat tregojnë për vende të largëta, të izoluara nga pjesa tjetër e botës, ku njerëzit jetojnë deri në 150 vjet. Por në një ballafaqim më të saktë këto supozime nuk gjejnë konfermim.  Në realitet, edhe pse është dokumentuar mbijetesa deri në 115 vjet, pak persona jetojnë deri mbi 85 vjet. Kjo do të thotë se jeta njerëzore mund të jetë “e programuar” deri në një farë pike; përderisa genet (strukturat qelizore që udhëheqin trashëgimimin) përmbajnë “instruksionet” për të pushuar së punuari pas një periudhe kohe të caktuar.

Shkencëtarët kanë zbuluar , vlera mesatare të analizave laboratorike, që qelizat pushojnë së prodhuari pasi të jenë shumuar disa herë dhe që cilësia e qelizave prodhuese bie dalëngadalë.

Por – mund të bëhet pyetja – shkenca moderne nuk ka arritur të zgjasë jetën njerëzore, duke treguar kështu se janë kushtet e ambientit dhe jo ato të trashëgimisë që përcaktojnë jetëgjatësinë ?

Nuk është plotësisht e saktë. Në të vërtetë limiti  - 85 vjet -  ka mbetur konstant me kalimin e epokave të ndryshme historike.

Mjeksia ka rritur jetën mesatare, por nuk ka rritur kufirin e jetës. Me fjalë të tjera, fëmijët e lindur sot kanë mundësi më të mëdha , sesa të lindurit vite më parë, për të kapërcyer fëmijërinë e për të mbijetuar nga aksidentet dhe infeksionet, por nuk kanë mundësi më të mëdha për të kalur kufirin e moshës prej 85 vjetësh.

  -Duke parë se genet përcaktojnë mplakjen, përse duhet të shqetësohemi për rregullat  e  jetës së përditshme?

Një person mund të ketë potencial trashëgimie për të jetuar gjatë, por një aksident, një sëmundje apo edhe ndonjë tjetër faktor i mjedisit mund të bllokojnë realizimin e këtij objektivi.

Mund të shkurtohet jeta personale edhe për shkak të vesit të duhanit, duke mos e mbajtur nën kontroll tensionin ose duke ngrënë në mënyrë të tillë që të ndihmohet rritja e kolesterolit në gjak. Mund të parandalohet, përkundrazi, ulja e jetëgjatësisë duke mbajtur një peshë të rregullt, nëse bëhen ushtrime fizike të mjaftueshme dhe nese ndiqet një rregull i jetës së perditshme.

Ka shumë mundësira, në një farë mënyre, jetëgjatësia vetëpersonale.  Sikurse ka shkruar një ekspert, brënda disa kufinjve “mund të zgjedhim të mos mplakemi shpejt”. 

ARMIKU I FSHEHUR BRËNDA NESH

  -Cili është shkaku i formimit të kancerit?

  Nuk njihet shkaku themelor i formimit të kancerit malinj. Ka nga ata që mendojnë se ai vjen si rrjedhojë e disa kushteve të trashëguara të sëmundjes ose nga disa kushte të jashtme, si virus dhe/ose e përdorimit të gjatë të duhanit.

Në të vërtetë, kanceri malinj nuk është i trashëgueshëm. Fakti që të afërmit tanë mund të kenë vuajtur nuk do të thotë se ne jemi të dispozuar që të kalojmë të njëjtën sëmundje; as edhe ekspozimi për një kohë të gjatë ndaj ‘helmit’ të duhanit mund të dënojë me këtë sëmundje (mjafton të mendojmë të gjithë ‘të dashuruarit’ marrëzisht pas duhanit që nuk janë sëmurur kurrë).

Sidoqoftë, asnjë substancë kancerogjene e veçuar nuk mund të jetë shkaku direkt i kancerit; mundësisht, provokon forma malinje vetëm nëse shkakton ndryshime kimike në brendësi të çelizave të trupit, por disa herë as ky nuk është shkaku i formimit të kancereve.

Deri më sot, shkencëtarët kanë identifikuar rreth 24 substanca kimike që, në kushte të vëçanta, mund të provokojnë kancerin në trupin e njeriut. Kjo listë shtohet gjithnjë me vazhdimin e kërkimeve që bëhen dhe ajo përmbledh edhe mbeturinat industriale, tymin e makinave, helmeve te ndryshme bujqësore dhe disa prej materialeve te ndërtimit. Në këtë listë bëjnë pjesë edhe rrezet diellore, sidomos rrezet X dhe ato atomike. I njëjti opinion është edhe për viruset, edhe pse shumë kërkues, tani për tani, refuzojnë të pranojnë se ato janë një ndër shkaqet e formimit të kancerit tek njeriu.

Në disa prej formave malinje, sidomos ata që prekin gjiun, hormonët mund të jenë ndër faktorët e rastësishëm. Tipa të tjerë të kancerit, duke përfshirë këtu ato të gojës (dhe të buzës) ndodh që të zhvillohen pas një periudhe të gjatë irritimi kronik që shkaktohet nga proteza jo të përshtatshme (ose nga vesi për të mbajtur cigaren e ndezur midis buzëve dhe jo midis gishtërinjve).

-Si kurohet kanceri?

Mënyrat më të të përdorshme për kurimin e kancerit janë kirurgjia, rrezatimi dhe kemioterapia. Kohët e fundit është bërë një hap përpara në kirurgji falë rrezeve lazer, që duke mundur të përdoren direkt në mënyrë shumë të saktë, parandalojnë infektimin e qelizave të shëndosha. Një teknikë tjetër e re është criochirurgia, që përdor të ftohtin në vend të bisturisë. Kjo mënyrë operimi pengon gjithashtu edhe rrjedhjen e gjakun duke reduktuar kështu mundësinë e përhapjes së kancerit nëpëmjet qarkullimit të gjakut.

Përktheu Loreta Doga